Cylk życiowy motyli

Na wstępie musimy wyjaśnić sobie bardzo ważne pojęcie dotyczące życia motyli. Jest to przeobrażenie zupełne (holometabolia). Terminem tym określa się cykl rozwojowy owadów podczas którego występuje stadium poczwarki. Stadia występujące przed poczwarką nie mają widocznych zawiązków skrzydeł. Holometabolię przechodzą owady m. in. z rzędów: wojsiłek, sieciarek, chruścików, chrząszczy, pcheł, błonkówek, muchówek oraz motyli.
Dla porównania, część owadów w stadium larwalnym wygląda jak mniejszy odpowiednik postaci dorosłej - wtedy mówimy o przeobrażeniu niezupełnym (hemimetabolii).

Życie motyla jest pełne zaskakujących przemian i fascynujących zwrotów akcji. Wszystko zaczyna się od złożenia przez samice jaj, z których w odpowiednim dla danego gatunku momencie wykluwają się gąsienice. Zazwyczaj pierwszym posiłkiem młodych gąsienic jest osłonka jajowa. Następnie gąsienice przeistaczają się w swoiste maszynki do zjadania roślin, przez co wiele z tych pięknych istot zaliczana jest przez człowieka do szkodników. Rozwój gąsienic może trwać w zależności od gatunku motyla jak i warunków zewnętrznych od kilku tygodni do w skrajnych wypadkach kilku lat.
W pewnym momencie, gdy wskazówka biologicznego zegara zbliża się do północy, gąsienica przestaje jeść i rozpoczyna przygotowania do największej metamorfozy w swoim życiu. Wiele gatunków wytwarza w tym czasie oprzędy lub kokony, wewnątrz których formuje się poczwarka. Ze względu na znaczne różnice poszczególnych faz rozwoju, motyle przechodzą tzw. przeobrażenie zupełne. Same zaś poczwarki motyli, w przeciwieństwie np. do poczwarek chrząszczy czy błonkówek są typu zamkniętego. Nie widać bowiem, niczego co się dzieje w jej wnętrzu, a osłonka poczwarki tworzy jednolitą strukturę. Tymczasem wewnątrz poczwarki zachodzi jedna z najniezwyklejszych na Ziemi przemian. Po kilku tygodniach lub nawet miesiącach oczekiwania chitynowa osłonka zaczyna odstawać od ukrytego wewnątrz ciała motyla i pękać wzdłuż bruzd kryjących nogi i aparat głowowy owada. Oto nadchodzi oczekiwany moment „narodzin” motyla. Po chwili z poczwarki wyłania się jednak nie piękny paź królowej czy modraszek, a wymięty, sześcionożny korpus, który niezdarnie wchodzi na pierwszą spotkaną gałązkę. Dopiero po kilku minutach skierowane ku dołowi, wiotkie skrzydła nabierają właściwych kształtów. W innym wypadku, od razu uformowane skrzydła tych zwierząt nie zmieściłyby się w ciasnej osłonie poczwarki. W momencie prostowania skrzydeł motyle dosłownie je pompują. Szkielet skrzydeł tworzą bowiem rurki, które w kontakcie z powietrzem twardnieją, nadając im pożądaną sztywność i wytrzymałość. Tak oto „przychodzi na świat” postać dojrzała motyla tzw. imago.

Jaja motyli

Motyle najczęściej składają jaja na liściach, łodygach lub innych częściach roślin pokarmowych. Jaja są składane pojedynczo lub w złożach, nawet po kilkaset sztuk. Czasami jaja są zrzucane przez samicę losowo, w pobliżu roślin pokarmowych.

Jaja motyli mogą mieć różny kształt. Z reguły są one sferyczne, bocznie spłaszczone lub wrzecionowate. Osłonka jaja (chorion) może być gładka lub o zróżnicowanej strukturze. Na osłonce mogą znajdować się wgłębienia, rowki, poprzeczne i podłużne żeberka. Osłonka jajowa stanowi zazwyczaj pierwszy posiłek wykluwającej się gąsienicy. Na wierzchołku jaja znajduje się zagłębienie, wewnątrz którego zlokalizowane jest mikropyle, czyli otworek przez który plemnik przedostaje się do wewnątrz jaja w celu zapłodnienia. Jaja mogą mieć różne kolory: jaskrawo żółte, pomarańczowe, zielone, białe lub szare.

Gąsienica

Gąsienice motyli dziennych mogą mieć różne kształty i ubarwienie. Ciało gąsienicy składa się z głowy, a także z segmentów tułowia i odwłoka. Na głowie znajduje się aparat gębowy typu gryzącego, narządy przędne, a także łukowato ułożone oczka proste. Zdolność gąsienic do wytwarzania przędzy została wykorzystana przez człowieka do produkcji jedwabiu, który pozyskuje się z kokonów ciem - jedwabników.

Gąsienice motyli posiadają trzy pary odnóży członowanych, a także pięć par tzw. posuwek. Jest to cecha charakterystyczna gąsienic motyli. Ciało gąsienic pokrywa cienki, elastyczny oskórek. Na jego powierzchni mogą się tworzyć różnego rodzaju włoski lub wypustki. Włoski gąsienic pełnią szereg funkcji, z których najważniejszą jest obrona przed drapieżnikami. Często mogą one wywoływać stany zapalne lub uczulenia u ludzi. Przykładowo gąsienice części paziów posiadają z przodu ciała wysuwane wypustki (osmantidium), które wydzielają odstraszające napastników substancje zapachowe.

Gąsienice zazwyczaj są roślinożerne. Wiele gąsienic żyje wewnątrz roślin. Mogą bytować wewnątrz blaszek liściowych, w drewnie (np. przeziernik osowiec), owocach lub korzeniach. Część gąsienic motyli odżywia się różną materią organiczną (wełną, produktami spożywczymi). W ciągu swojego istnienia gąsienice kilkakrotnie zwiększają swoje rozmiary, a co za tym idzie muszą zmieniać również swoją garderobę, co też czynią liniejąc. Prawdziwą rekordzistką w tym względzie są niektóre ćmy trociniarki, których gąsienice powiększają się 72 tysięcy razy! Pod koniec rozwoju gąsienice nieruchomieją. Stopniowo zamieniają się w poczwarkę.

Poczwarka

Poczwarka jest stadium rozwojowym charakterystycznym dla owadów przechodzących przeobrażenie zupełne. Motyle maja poczwarkę zamkniętą (lac. pupa obtecta). Nie widać niczego co dzieje się w jej wnętrzu, a osłonka poczwarki tworzy jednolitą strukturę. Przeciwieństwo stanowią poczwareki chrząszczy czy błonkówek, które są typu otwartego. Poczwarki typu zamkniętego są zazwyczaj nieruchome lub poruszają tylko segmentami odwłokowymi. Nie pobierają pokarmu. Jednak twory te tylko na pozór pozostają w uśpieniu. Wewnątrz nich zachodzi niesamowita przemiana! Gąsienica wewnątrz poczwarki ulega stopniowemu rozpuszczeniu. Poszczególne narządy postaci dorosłej stopniowo rozwijają się ze skupień komórek zwanych tarczkami imaginalnymi.

Postać dorosła (imago)

Postacie dorosłe motyli nie zwiększają już swoich rozmiarów. Najważniejszą funkcja postaci dorosłych jest przemieszczanie się i rozmnażanie. Niektóre gatunki wędrują na znaczne odległości - nawet kilkunastu tysięcy kilometrów. Corocznie do Polski przylatują motyle - migranci z okolic basenu morza śródziemnego. Do nich należą rusałka admirał oraz rusałka osetnik, a także kilka gatunków motyli nocnych np. zmierzchnica trupia główka.