Wędrówki motyli

Wędrówki motyli

Migracje w przeciwieństwie do przypadkowych tzw. lotów dyspersyjnych można zdefiniować jako przewidywalne i ukierunkowane przemieszczanie się osobników z jednego miejsca do drugiego, determinowany przez cykl roczny.
Migrację odbywają zarówno kręgowce (np. minogi, ryby, płazy, ptaki, ssaki) jak i zwierzęta bezkręgowe. Wśród bezkręgowców liczne przykłady migrantów spotkać można głównie wśród motyli i chrząszczy.

W przeciwieństwie do dość dobrze poznanych wędrówek ptaków, migracje motyli wciąż pozostają zagadnieniem słabo zbadanym. Niewielkie rozmiary tych zwierząt, a także ich krótkie życie utrudniają prowadzenie systematycznych obserwacji. Pewnym ułatwieniem są jednak wyniki badań ornitologicznych, które często znajdują swoje przełożenie do świata owadów.
Zarówno ptaki jak i motyle wykorzystują do przemieszczania się prądy powietrza. Podobne są również cele ich migracji - związane najczęściej z rozrodem osobników oraz zapewnieniem potomstwu jak najlepszych warunków do rozwoju. Zarówno ptaki jak i motyle wytworzyły, niezależnie od siebie podobne sposoby nawigacji. Jednak w trakcie swojego życia motyle odbywają tylko jedną wędrówkę, bez możliwości powrotu, a zjawisko migracji opiera się głównie na popędach o podłożu genetycznym. Ptaki zaś, migrują wielokrotnie i to w obie strony. Zwierzęta te mają zatem możliwość bezpośredniego przekazania potrzebnej wiedzy swojemu potomstwu.

Głównymi czynnikami powodującymi migrację oraz dyspersję motyli są:

• zmiany warunków klimatycznych zarówno w ujęciu dobowym jak i rocznym,
• dostępność pokarmu,
• zagęszczenie populacji i zanikanie środowisk.

Pomimo trudności jakie sprawia badanie wędrówek motyli podejmowane są wysiłki aby lepiej poznać zwyczaje tych zwierząt.

Sposoby badań migracji motyli polegają bądź na liczeniu migrujących osobników, jak również na śledzeniu wędrujących osobników za pomocą umieszczonych na nich nadajników (jest to tzw. telemetria). Wyposażanie  migrujących motyli w nadajniki pomimo dużych kosztów, jak również ryzyka  uszkodzenia delikatnego ciała  motyla, który dodatkowo musi „dźwigać” nadajnik, jest jednak najlepszą ze stosowanych metod określania dokładnej trasy wędrówek tych zwierząt. Innym sposobem jest również połów migrujących gatunków ich oznaczanie (w przypadku motyli stosuje się oznaczenia barwne skrzydeł), ich wypuszczanie oraz ponowne odłowienie w innej części świata. Powodzenie tej metody w dużym stopniu uzależnione jest od czynników losowych. Migrujące bezkręgowce można również namierzać za pomocą radarów, jednak metoda ta nie pozwala oznaczyć migrujących gatunków.

W jaki sposób motyle określają swoje położenie?


Wędrowne gatunki motyli w celu znalezienia odpowiednich siedlisk pokonują nieraz tysiące kilometrów. Naukowcy od dawna próbują ustalić w jaki sposób zwierzęta te znajdują właściwą drogę?
Istnieje kilka hipotez wyjaśniających w jaki sposób te niewielkie zwierzęta określają swoje położenie. Najpopularniejsza teoria zakłada wykorzystywanie przez motyle Słońca jako punktu orientacyjnego, a dokładniej kąta padania promieni słonecznych na poszczególne fasetki (omatidia). Zachowując niezmienny kąt padania promieni słonecznych na oczy złożone, owad jest w stanie obrać prostą trasę wędrówki.
Nocą motyle wykorzystują w tym celu gwiazdy lub Księżyc (zobacz też: Dlaczego ćmy lecą do światła).

Inne teorie zakładają: wpływ pola magnetycznego Ziemi na kierunek lotów migracyjnych, wyznaczanie tras wędrówek przy pomocy ukształtowania rzeźby terenu.

Istnieją również hipotezy mówiące, że na kierunek migracji może wpływać siła Coriolisa lub zmiany ciśnienia, lecz nie przeprowadzono żadnych eksperymentów potwierdzających te przypuszczenia.

Wędrowne motyle Polski

Jednymi z najwytrwalszych wędrowców wśród rodzimych gatunków motyli są niektóre zawisaki. Wśród nich prym wiedzie największy motyl Polski - zmierzchnica trupia główka. Nazwa ta, pochodzi od charakterystycznego, przypominającego czaszkę, rysunku na tułowiu motyla. Spotykane w czerwcu osobniki, przylatują do Polski z okolic basenu Morza Śródziemnego. Dają one początek nowemu pokoleniu motyli, z których większość nie zdoła jednak opuścić poczwarek przed nadejściem zabójczych dla nich mrozów.

Wśród motyli dziennych Polski również wiele jest gatunków wędrownych, należą do nich m. in.:

• rusałka osetnik
• rusałka admirał

Motyl pokonujący kontynenty

Do najbardziej znanych motylich wędrowców należy monarch (Danaus plexippus), którego wielotysięczne stada zbierają się co roku i migrują ze środkowej i wschodniej części Ameryki Północnejna południe, do Meksyku. Ten widowiskowy spektakl przyciąga co roku wielu turystów z całego świata. Nie wszystkie osobniki północnoamerykańskiej populacji decydują się na wędrówkę, te, które zostają, żyją 4 tygodnie. Na zimowiska zaś dociera trzecie lub czwarte pokolenie wędrujących motyli. Łącznie populacja migrantów przebywa ok. 2897 kilometrów do zimowiska położonego trzy tysiące n.p.m. na obszarze kilku hektarów lasu, w którym przebywać może naraz nawet 14 milionów osobników, gdzie zimują 7-8 miesięcy również w stanie diapauzy, wiosną następuje rozród, a po niej powrót na północ.
Pomimo iż podczas wędrówek motyli wiele z nich ginie, te które zdołają przetrwać mają szansę zasiedlić nowe obszary i dać początek nowym populacjom. W trakcie wędrówek motyle przemieszczają się zarówno w sposób aktywny, jak również są biernie przenoszone wraz z prądami powietrznymi.

Oprócz osobników dorosłych migrację odbywają również gąsienice. Gąsienice niepylaka apollo potrafią przejść kilka metrów w poszukiwaniu roślin żywicielskich. Z kolei gąsienice brudnicy nieparki wytwarzają rodzaj nici, który służy im jako rodzaj lotni. Taka wędrówka dobywa się w sposób pasywny i obarczone jest dużym ryzykiem.

Film o migracji motyli monarchów: